ارکان بازار سرمایه چه انواعی دارد؟

یکی از موارد مهمی که همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران بازار اوراق بهادار قرار می‌گیرد، آشنایی ارکان بازار سرمایه است.

با وقوع تحولات اقتصادی و اجتماعی طی دهه 1340 و آغاز جنبش اقتصاد ایران در راستای اقتصاد مبتنی بر بازار و افزایش فعالیت‌های صنعتی که بدون تردید نیازمند تأمین مالی از طریق بازارها و ابزار جدید بود، تشکیل بورس اوراق بهادار در دستور کار قرار گرفت.

دستورالعمل ایجاد و تأسیس بورس اوراق بهادار در اردیبهشت ماه 1345 در مجلس شورای اسلامی تصویب گردید. پس از آن بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یکی از ابزارهای مبتنی بر نظام بازار آزاد با هدف ترغیب بخش خصوصی در اقتصاد ایران تأسیس شد و از بهمن سال 1346 فعالیت خود را با پذیره‌نویسی سهام بانک توسعه صنعت و معدنی ایران، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه دولتی و اوراق قرضه عباس آباد به طور جدی آغاز نمود.

انواع ارکان بازار سرمایه در ایران :

1. شورای عالی بورس و اوراق بهادار

شورای عالی بورس اولین و بالاترین رکن بازار اوراق بهادار است. تصویب سیاست‌های کلان، اتخاذ تدابیر اساسی جهت توسعه بازار اوراق بهادار و اعمال نظارت عالیه بر اجرای این قانون و پیشنهاد آئین نامه‌های لازم برای اجرای این قانون از مهمترین وظایف آن است.

این شورا وظایف دیگری نیز بر عهده دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود:

1. صدور، تعلیق و لغو مجوز نهادهای تحت نظارت
2. سیاست‌گذاری و تعیین خط‌مشی‌های بازار اوراق بهادار
3. نظارت بر فعالیت‌های سازمان و رسیدگی به شکایاتی که علیه سازمان صورت گرفته است.
4. انتخاب اعضاء هیأت‌مدیره، انتخاب اعضاء هیأت داوران،انتخاب بازرس و حسابرس برای سازمان
5. تصویب ابزارهای مالی جدید، تصویب بودجه و صورت‌های مالی سازمان، تصویب نوع و میزان وصولی‌های سازمان و نظارت بر آن‌ها
6. و….

اعضای شورای عالی بورس و اوراق بهادار عبارتند از:

• وزیر اقتصاد به‌عنوان ریاست شورا
• وزیر بازرگانی
• رئیس‌کل بانک مرکزی
• روسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون
• رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان دبیر شورا و سخنگوی سازمان
• دادستان کل کشور یا معاون وی
• یک نفر نماینده از طرف کانون‌ها
• سه نفر خبره مالی منحصراً از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار اوراق بهادار
• یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذی‌ربط
• سه نفر خبره مالی منحصراً از بخش خصوصی با مشورت تشکل‌های حرفه‌ای بازار اوراق بهادار
• یک نفر خبره منحصراً از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر ذی‌ربط

2. سازمان بورس و اوراق بهادار

از ارکان دیگر بازار سرمایه، سازمان بورس و اوراق بهادار است که تحت نظارت شورای عالی بورس فعالیت می‌کند. به‌طور کلی سازمان بورس اوراق بهادار که به اختصار به آن سبا نیز گفته می‌شود یک مؤسسه عمومی غیر دولتی است که یک هیأت مدیره پنج نفره مسئولیت اداره آن را بر عهده دارد. اعضای هیأت مدیره سبا، به پیشنهاد رئیس شورا از میان افراد مجرب در رشته مالی منحصراً از میان کارشناسان غیردولتی، انتخاب شده و به تصویب شورا می‌رسد. همچنین رئيس هيأت مديره نیز از بين اعضای هيأت مديره، با پيشنهاد هیأت مدیره و تصويب شورا برای مدت ۳۰ ماه تعيين خواهد شد. رئيس هيأت مديره، رئيس و بالاترين مقام اجرايی سازمان است.

چهار شرکت « بورس و اوراق بهادار»، « بورس کالای ایران»، « سپرده‌گذاری مرکزی» و « بورس انرژی» زیر نظر شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.

3. نهاد‌های مالی خود انتظام

علاوه بر ارکان اصلی بازار سرمایه که در بالا معرفی شد، نهادها و شرکت‌های دیگری نیز در این بازار فعالیت دارند. هر یک از این نهادها نقش مهم و اثرگذاری در بازار سرمایه ایفا می‌کنند. «شرکت‌های تامین سرمایه»، «شرکت‌های سبدگران»، «شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری»، «شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی»، «مؤسسات رتبه‌بندی»، «ناشران بورسی»، «ناشران فرابورسی»، «کانون نهادهای سرمایه‌گذاری»، «کانون سرمایه‌گذاران»، «شرکت‌های سرمایه‌گذاری»، «شرکت‌های هلدینگ» و «حسابرسان معتمد» تحت نظارت سازمان بورس قرار دارند.