تامين مالی به فرآيندی گفته می‌شود كه منجر به افزايش منابع پولی يا سرمايه‌ای برای هر نوع مخارجی است. هدف از تامین مالی، افزایش سودآوری و کاهش ریسک در کنار رفع نیازهای اقتصادی و اجتماعی بنگاه اســت.
ممکن است شرکت‌ها در بازه‌های زمانی از فعالیت خود به منابع مالی جدید نیاز پیدا کنند که این منابع مالی می‌تواند به روش‌های مختلف تهیه شوند که در ادامه تعدادی از این روش‌های تامین مالی را بررسی می‌نماییم. ذکر این نکته ضروری است که تامین مالی از اهمیت بالایی برای شرکت‌ها برخوردار است، چراکه اجرای بسیاری از پروژه‌ها و طرح‌های توسعه و تداوم آن‌ها، بدون سرمایه کافی میسر نمی‌شود و برای پیشرفت یک شرکت، تامین سرمایه پروژه‌هایی که در دستور کار قرار دارند، امری حیاتی به شمار می‌رود.
آنچه در این مطلب خواهید آموخت:
فرآیند تامین مالی، نکات خاص خود را دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- پروژه‌های یک شرکت می‌تواند شامل طرح‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری‌ها یا تعمیرات قسمتی از کارخانه (آورهال) و… باشد.
- روش‌های تامين مالی زیادی برای شرکت‌ها وجود دارد که بسته به شرایط باید بهترین روش انتخاب شود.
- از جمله خدماتی که شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهند مشاوره در زمینه انتخاب بهترین روش تأمین مالی است به این صورت که با توجه به هدف و مقدار سرمایه لازم، روش بهینه تامین مالی را شناسایی و معرفی می‌نماید.
در گذشته ترکیب «تأمین مالی» منحصراً یادآور نقش «بانک‌ها» در فراهم آوردن تسهیلات یا وام به منظور رفع نیاز مالی امور اقتصادی بوده است. با گسترش بازار سرمایه و شناخته‌تر شدن آن، این امکان فراهم شده است که از طریق انتشار أنواع اوراق بهادار، شرکت‌های مختلف، مبالغ موردنیاز خود را تأمین نمایند.
معرفی ابزارهای تامین مالی پذیرش‌شده در بازار سرمایه
یکی از اهداف کلان ایجاد بازار سرمایه، افزایش نقش این بازار در تامین مالی فعالیت‌های مولد اقتصادی است. در راستای رفع نیازهای مالی دولت و بنگاه‌های اقتصادی و نیز پاسخگویی به تقاضای سرمایه‌گذاران، بستر پذیرش و معامله انواع ابزارهای تامین مالی در بازار سرمایه کشور ایجاد شده است.
ابزارهای تامین مالی پذیرش‌شده در بازار سرمایه را می‌توان به چهار دسته کلی زیر تقسیم نمود:
۱- اوراق بهادار از نوع حق مالی مانند سهام عادی
۲- اوراق بهادار مبتنی بر حق مالی مانند صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در بورس
۳- اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و گواهی سپرده
۴- ابزارهای مالی ترکیبی (صکوک) مانند صکوک مرابحه، صکوک استصناع، صکوک اجاره
انواع روش‌های تامین مالی
1. تامين مالی از طریق گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری
سپرده مدت دار ویژه سرمایه گذاری خاص به سپرده‌ای اطلاق می‌شود که بانک‌ها و موسسات اعتباری غیر بانکی به منظور تجهیز منابع برای تامین مالی طرح‌های مشخص جدید سودآور تولیدی و ساختمانی و خدماتی و نیز توسعه و تکمیل طرح‌های سود آور موجود با سررسید مشخص افتتاح می‌نمایند و در ازای افتتاح این سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری (خاص) صادر می‌نمایند که قابلیت انتقال به غیر داشته و قابل باز خرید قبل از سررسید می‌باشند.
اشخاص حقوقی جهت تامین منابع مالی مورد نیاز طرح یا پروژه‌های خود می‌توانند پس از دریافت مجوز انتشار گواهی سپرده مذکور از بانک مرکزی، درخواست ایجاد سپرده مدت‌دار ویزه سرمایه گذاری (خاص) را از یک بانک عامل ثبت نمایند.
2. تامين مالی از طریق اوراق مرابحه (صکوک مرابحه)
مطابق با بند یک ماده یک دستورالعمل انتشار اوراق مرابحه، اوراق مرابحه اوراق بهادار با نام قابل نقل و انتقالی است كه نشان‌دهنده مالكيت مشاع دارنده آن در دارايی مالی (طلب) است كه براساس قرارداد مرابحه حاصل شده است.
«نهاد واسط» در اوراق مرابحه، پس از خرید دارایی مورد نیاز «بانی» از فروشنده، آن را در قالب فروش اقساطی (قرارداد مرابحه) به بانی منتقل می‌کند.
دارایی‌های موضوع انتشار اوراق مرابحه می‌تواند زمین، ساختمان و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایط نقلیه، موجودی مواد و کالا باشد. رویه اجرایی انتشار صکوک مرابحه به شرح ذیل است:
3. تامین مالی از طریق اوراق استصناع (سفارش ساخت)
مطابق با بند یک ماده یک دستورالعمل انتشار اوراق سفارش ساخت، اوراق سفارش ساخت، اوراق بهادار بانامی است كه ناشر براساس قرارداد سفارش ساخت منتشر می‌كند. اين اوراق قابل‌معامله در بورس‌ها يا بازارهای خارج از بورس می‌باشند. بر اساس بند هفت ماده یک همین دستورالعمل، قرارداد سفارش ساخت، قراردادی است كه به موجب آن يكي از طرفين قرارداد در مقابل مبلغی معين، ساخت و تحويل دارايی مشخصی را در زمان معينی در آينده متعهد می‌شود. رویه اجرایی انتشار صکوک استصناع به شرح زیر است:
4. تامین مالی از طریق اوراق اجاره (صکوک اجاره)
مطابق با بند یک ماده یک دستورالعمل انتشار اوراق اجاره، اوراق اجاره، اوراق بهادار با نام قابل نقل و انتقالی است كه نشان‌دهنده مالكيت مشاع دارنده آن در دارايی مبنای انتشار اوراق اجاره است.
عموما اوراق اجاره با هدف تامین منابع مالی مورد نیاز برای خرید یک دارایی یا مجموعه‌ای از چند دارایی و اجاره آن‌ها به بانی منتشر می‌شوند. در اوراق اجاره، «نهاد واسط» دارایی را از فروشنده خریداری کرده و سپس آن را به «بانی» اجاره می‌دهد. دارایی‌های موضوع انتشار اوراق اجاره می‌تواند زمین، ساختمان و تأسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل حمل‌ونقل و سهام شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران يا فرابورس ايران باشد.
بر اساس دستورالعمل، انواع قراردادهای اجاره مورد قبول در انتشار اوراق اجاره عبارتند از:
الف) اجاره به شرط تملیک: در پایان مدت اجاره، مالکیت دارایی به مستأجر منتقل می‌گردد.
ب) اجاره با اختیار فروش دارایی در سررسید اجاره با قیمت معین: در پایان مدت اجاره، موجر اختیار دارد که در صورت تمایل، دارایی را با قیمت تعیین‌شده به مستأجر بفروشد.
رویه اجرایی انتشار صکوک اجاره به شرح زیر است:
صندوق‌های تامین مالی نوعی از صندوق های سرمایه‌گذاری مشترک هستند که با هدف تامین مالی پروژه‌ها، طرح‌های عمرانی همچون زمین و ساختمان، حمایت از شرکت‌های نوپا تاسیس می‌شوند.
5. تامین‌مالی از طریق صندوق زمین و ساختمان
صندوق های زمین و ساختمان نوعی از صندوق‌های تامین‌مالی هستند که دارایی‌های پایه خود را صرف تامین مالی پروژه‌های ساختمانی می‌نمایند. این پروژه‌ها می‌توانند مسکونی، اداری یا تجاری باشند. سرمایه‌گذاران با خرید واحدهای این صندوق‌ها در تامین مالی پروژه‌های ساخت و ساز شریک می‌شوند. زمانی‌که پروژه های عمرانی به اتمام رسید، سود حاصل از فروش آن‌ها بین سرمایه‌گذاران تقسیم می‌شود.
6. تامین مالی از طریق صندوق پروژه
صندوق پروژه یکی از انواع صندوق تامین‌مالی می‌باشد که بعد از کسب مجوز از سازمان بورس اوراق بهادار با هدف تامین مالی پروژه‌ها تاسیس می‌شوند. این صندوق‌ها با جمع‌آوری وجوه از سرمایه‌گذاران، منابع مالی را صرف ساخت و بهره‌برداری پروژه‌های تولیدی مختلف می‌نمایند. به این ترتیب در طول دوران بهره‌برداری پروژه‌ها، مسئولیت و مدیریت امور پروژه بر عهده شرکتی است که با هدف اجرای پروژه تشکیل شده و تحت نظارت ارکان قانونی و نهادها فعالیت می‌کند. معمولا سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها در قالب پروژه‌هایی از جمله احداث کارخانه و نیروگاه و… شکل می‌گیرد.
7. تامین‌مالی از طریق اوراق مشارکت
اوراق مشاركت، اوراق بهادار با نام يا بی‌نامی است كه به‌موجب قانون به قيمت اسمی مشخص برای مدت معين منتشر می‌شود و به سرمايه‌گذارانی كه قصد مشاركت در اجرای طرح‌های سودآور تولیدی، خدماتی و ساختمانی و … را دارند واگذار می‌گردد. دارندگان اين اوراق به نسبت قيمت اسمی و مدت زمان مشاركت، در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شريک خواهند بود. خريد و فروش اين اوراق مستقيماً و يا از طريق بورس اوراق بهادار مجاز می‌باشد.
رویه اجرایی انتشار اوراق مشارکت به شرح زیر است:
منبع: مرکز تدوین، تنقیح و تطبیق قوانین و مقررات بازار سرمایه
